Yeni hayat dönemimizde AVM sektörünün durumu ve geleceği hakkındaki görüşlerinizi öğrenebilir miyiz?
Koronavirüs sürecinden olumsuz etkilenmeyen neredeyse hiçbir sektör olmadı. Alışveriş merkezleri, sosyal ve ticari hayatın bir arada yer aldığı, insanların hem alışveriş hem de sosyal ihtiyaçları için ziyaret ettiği yaşam merkezleridir. Bu nedenle koronavirüs salgını sırasında AVM’ler olarak bir yandan ekonomik hayatı canlı tutmaya çalışırken, diğer yandan birinci önceliğimiz olan kamu sağlığının korunmasına yönelik tedbirleri hızlı bir şekilde aldık. 11 Mayıs itibarıyla alışveriş merkezlerimizi yeniden açmaya başladık. Mevcut durumda şu ana kadar ulaşan veriler ziyaretçilerimizin ihtiyaç odaklı alışveriş yaptığı yönünde. Nitekim özellikle tüm AVM’lerin açıldığı haziran ayında koronavirüs öncesine göre ziyaret sayılarında %45’leri yakalarken, cirolarda hızlı bir şekilde %60’lara ulaştık. Yani ziyaretçi ihtiyaç odaklı hareket etmiş ve alışveriş amaçlı AVM’yi ziyaret etmiş. Bu durumun bir süre daha devam edeceğini insanların bu dönemde daha ihtiyaç odaklı hareket edeceğini öngörüyoruz. Sinema salonları, çocuk oyun alanları gibi temmuz ayından sonra faaliyete geçecek, kültür ve sosyal alanlar ile AVM’ler süreç içinde yeniden sosyal hayatımızın en önemli merkezlerinden biri haline gelecektir. Ancak burada gerek alışverişlerimiz gerekse sosyal hayatımız yeni normallere göre şekillenecek; alışveriş merkezleri de hem mimarisi hem teknolojik
altyapısı hem de perakendecisinden tedarikçisine iş yaptığı sektörlerle birlikte kamu sağlığını ön planda tutacak şekilde değişimler geçirecektir. Artık teknolojiyi daha fazla kullanacağız. Hâlihazırda kontrol edilebilen ve denetlenebilen yapılar olarak güvenli alışveriş sağlayan AVM’ler bundan sonra daha da güvenli alışveriş ve sosyal ortamı sağlamaya devam edecektir. Koronavirüs sırasında AVM’lerin kapalı alanlar olması nedeniyle insanların buralara gidilmesi konusunda çekinceleri oldu. Ancak burada bir kez daha net şekilde ifade etmek isteriz ki, AVM’ler doğru hijyen standartlarının sağlandığı, kişi sayısının kontrol edilebildiği ve alınan tedbirlerin ilgili
otoritelerce sürekli şekilde denetlendiği yapılardır. Yani AVM’ler kontrol edilebilir ve denetlenebilir yapılardır. Bu yönüyle yeni normalde de AVM’lerde sosyal hayatımızı sürdürebileceğiz ve güvenle alışverişimizi yapmaya devam edebileceğiz. Alışveriş merkezi yatırımlarının uzun vadeli durumuna baktığımızda ise Türkiye’deki alışveriş merkezleri yatırımları sektörün özellikle birçok şehirde belli bir doygunluğa ulaşması nedeniyle belli bir noktaya ulaştı. Son 2-3 yıldan beri projesi önceden yapılmış ve finansmanı sağlanmış AVM’lerin açıldığını görüyoruz. Örneğin 2019 yılında Türkiye’de yeni açılan AVM sayısı 5 adet. Bu yıl şu ana kadar 1 yeni AVM açıldı. Yeni AVM
yatırımlarının yavaşlaması koronavirüsten bağımsız olarak sektörün kendi dinamikleri ile ilgili bir durum. Bundan sonra yıllık bazda AVM sayısında çok fazla bir değişim olmayacağını projesi başlamış olan AVM’lerin tamamlanarak, hizmete açılacağını ifade edebiliriz.
Covid-19 döneminde AYD’nin çalışmaları ve projeleri hakkında bilgi verebilir misiniz? Sektörün gelişimine katkı sağlamak için ne gibi çalışmalarınız ve projeleriniz oluyor?
Alışveriş Merkezleri ve Yatırımcıları Derneği (AYD) olarak biz de salgınının Türkiye’de tespit edildiği ilk andan itibaren kamu sağlığının korunmasına destek olmak amacıyla hızla pek çok adım attık. Perakendecilerin
talepleri ve uygulamaları doğrultusunda, kamu sağlığının korunması mücadelesine destek olmak amacıyla; AVM’lerin geçici süreliğine kapatılması, AVM’lerin kapalı kaldığı süre boyunca da kiracılardan kira bedeli
tahsil edilmemesi gibi kamu sağlığını ve istihdamı korumaya yönelik tedbirler aldık. Bu süreçte bile zorunlu ihtiyaç temin eden market, eczane gibi mağazaların hizmet vermeye devam etmesini sağladık. Bir yandan da yeniden açılışa hazırlık çalışmalarını yürüttük. Dünyadaki örnekler incelenerek, sektör görüşleri alınarak hazırlanan AVM’lerin hangi önlem ve uygulamalar ile açılması gerektiğine ilişkin önerilerimizi kamuoyuyla; Sağlık Bakanlığı ve Bilim Kurulu başta olmak üzere ilgili bakanlık ve kurumlarla paylaştık. Normalleşme süreci çerçevesinde AVM’lerin
11 Mayıs itibarıyla açılmaya başlaması sonrasında da AVM’lerimiz AYD’nin önerileri doğrultusunda hazırlanan ve Sağlık Bakanlığı ile ilgili bilim kurullarınca duyurulan tedbirlerle açılışlarını yaptı. Bundan sonra da alışveriş merkezlerinin operasyonel sürecinde birçok değişiklik olacak. Halk sağlığı en önemli önceliğimiz ve bunu korumak
için Sağlık Bakanlığı’nın yönergeleriyle koordineli olarak önlemleri almaya devam edeceğiz. Gerekli tüm önlemleri ve daha fazlasını uygulayacağız. Yaşam tarzımızın kökten değişeceği açık. Yeni bir normal olacak ve hepimiz bu yeni normale uyum sağlayacağız.
Covid-19 ile birlikte tüm sektörlerde olduğu gibi AVM Sektörü’nde de ciddi düzenlemeler oldu. Öncelikle kapalı kaldıkları dönemde AVM kiracıları için ne gibi önlemler aldınız?
Türkiye’de ilk vakaların görüldüğü mart ayı ortasından itibaren perakende markalarının büyük çoğunluğu da mağazalarını kapattı. Kapalı kalınan dönemin doğal sonucu olarak, mağaza cirolarında düşüşler oldu elbette.
Ancak perakende markalarının birçoğu bu kayıplarının bir kısmını online alışveriş yoluyla bir miktar kapatabildi. AVM’lerin yeniden açılmasıyla birlikte de sektörden sektöre farklılıklar yaşandı. Geçen yılın aynı dönemine kıyasla ciroların ortalama %60 seviyelerine ulaştığını görüyoruz.
Ancak ifade ettiğimiz üzere cirolar her sektöre göre önemli farklılıklar gösterdi bu dönemde. Özellikle food court, sinema, cafe gibi alanlarda ciro kayıpları çok daha fazla yaşandı. AVM yatırımcısı ve perakendecisi birlikte bu süreci atlatacaktır. Bu durumun bilinciyle 15 Mart’tan mayıs sonuna kadar kiracısından kira talep etmeyen AVM’ler haziran ayında da kimi kiracısına ciro kirası veya %60’a varan oranlarda kira indirimi gibi destekler sunmaya devam etti. Önümüzdeki dönemde de alışveriş merkezleri süreci ve kiracısının durumunu takip ederek, destekler sunmaya devam edecektir. Her AVM kendi şartları ve kiracısının şartları doğrultusunda destekler sunacaktır.
Covid-19 için Türkiye’de alınan önlemleri nasıl değerlendiriyorsunuz?
Covid-19 tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de hem günlük yaşantımızda hem de iş yapma şekillerimizde bazıları kalıcı olacak birçok değişime neden oldu. Artık yeni normallerimiz var ve hepimiz bu normallere göre hareket etmek durumundayız. Umuyoruz salgın hem ülkemizde hem de dünyada en kısa sürede ikinci bir dalga yaşanmadan sona erer. Bunun için elbette kamu otoritelerinin de yönlendirmeleriyle kamu sağlığını birinci önceliği olarak gören ve sosyal hayatımızın önemli bir parçası olan AVM’ler, yeniden açılma sürecinde birçok tedbirlerle birlikte açıldı. AVM’ler açılış süreçlerinde, sosyal mesafe kurallarına uyulması, bunu sağlayacak şekilde kontrollü giriş, sosyal mesafe çizgilerinin çekilmesi, bilgilendirme işaretlerinin bulunması yönünde önlemler aldı. Ayrıca alışveriş merkezi, mağaza çalışanları ve tüm tedarikçilerinin AVM’de bulundukları süre boyunca kamu otoritesi tarafından uygunluğu onaylanmış türde maske takması zorunlu. AVM girişinde kanun koyucunun belirlediği kurallar çerçevesinde temassız dijital termometreyle ateş ölçümü yapılıyor. Ayrıca kamu otoritesinin koyduğu kurallar çerçevesinde termal kamera ve içerinin %100 temiz hava ile havalandırılması zorunluluğu bulunuyor.
Asansörlerde, yürüyen merdivenlerde, tuvaletlerde sosyal mesafeyi sağlayacak şekilde düzenlemeler yapıldı.
